Kiralık Konak - Yakup Kadri Karaosmanoğlu

  Kiralık Konak - Yakup Kadri Karaosmanoğlu;

Yirminci yüzyılın ilk yarısında dergilere yazdığı şiir, öykü, makale ve eleştiri türü yazılarla Türk edebiyatına adımını atar. Üslup özellikleri bakımından verdiği eserler Türkçe’nin bütün evrelerini yansıtır. Romanları, hikayeleri, denemeleri oyunları ve anılarıyla en önemli edebiyatçılarımız arasında yer alır.

İlk romanı olan bu kitapta Osmanlı Devletinin son zamanlarındaki Batılılaşma ile birlikte kuşaklar arasında meydana gelen düşünce, duygu ve dünya görüşü ayrılıklarını, bir konağın dağılışı etrafında verir.

Eserde bir toplumda hızlı kültürel değişimin nasıl sonuçlar doğuracağı çok güzel yansıtılmış. Karaosmanoğlu üç kuşağın birbiriyle bu doğrultuda nasıl çatıştığını öyle güzel işlemiş ki zihnimin bir köşesinde kitabın karakterleri dönerken, bir köşesinde kendi zamanımda ki çatışmaları fark ettim. Kitabın ana karakterlerinden olan Seniha’yı bazı yönlerden o kadar benimsedim ki aradan geçen bunca yıla rağmen nasıl bu kadar benzeşebiliriz diye düşündüm. Evet, yeniliğe ayak uydurmak, eskiyi benimseyememek, modernleşmek derken elimizde olanlarla ne kadar da az yetindiğimizi düşündüm. Hep daha fazlası, hep daha fazlası, uçsuz bucaksız hayaller için ne kadar da çok elimizdekilerden olduk. Kırdık, döktük, saydık, sayıştırdık. Bakın Seniha şöyle dile getirdi üst kuşaklarına hislerini; ‘‘Siz zannediyor musunuz ki, ben ömrümün sonuna kadar böyle bir evde kalacağım? Böyle bir memlekette, etrafımda böyle bir halkla? Bin güçlükle senede ancak beş on kat esvap yaptırarak, ara sıra Ada’ya misafirliğe giderek ve pazartesi günleri aşağıda salonda birkaç manasız ve yavan davetli bekleyerek yaşayıp gideceğim? Hayır! Büyükbaba, ben o kadar basit ruhlu bir kız değilim’ Çok okudum; çok öğrendim; çok düşündüm, çok tahlil ettim. Biliyorum ki hayat denilen şey, içinde doğup büyüdüğüm bu hapishanenin dışında, gürültülü, geniş, aydınlık, acayip, hazin, neşeli, düz, yılankavi, inişli yokuşlu, bitmez tükenmez bir sahadır. Oradan bin türlü sesler işitiyorum; bu sesler her biri başka tarzda, bir başka lisanda bana ‘gel’ diyor. Kendimi güç zaptediyorum. Fakat, bugün değilse yarın mutlaka bu seslerden birine doğru koşacağım. Mutlaka!...’’ Eminim birçoğumuz o içimizdeki doyumsuz çocuk yüzünden ne çok Seniha’ya benzedik. Üst kuşaklarımızla bu yüzden çatıştık. Seniha’yı anlayamadıkları gibi bizi de anlamıyorlardı… Çağımızın bence en büyük sorunu doyumsuzluk diye düşünürken, Karaosmanoğlu ile birlikte bunun bu çağa ait olmadığını anladım. Doyumsuzluk her çağda vardı belki de. Karaosmanoğlu kitapta bu durumu şöyle dile getirmiş; ‘Sonra redingot devri geldi ve redingotu içinden yarı uşak, yarı kapıkulu, riyakar, adi bir nesil türedi. Bu neslin en yüksek, en kibar simalarında bile bir saray hademesi hali vardı. Ne yaşayışın, ne düşünüşün, ne giyinişin üslubu kaldı; her şey gelenek dışına çıktı; her beyni tatsız ve soysuz bir Arnuvo ve bir Rokoko merakı sardı; binalarımız, eşyalarımız, elbiselerimiz gibi ahlakımız, terbiyemiz de Rokokolaştı.’  Büyüklerimiz bile bizi yeri gelir yadırgarken, yeni kuşağı anlayamazken, bir asır önceki büyüklerinde zamanın gençliğine akıl erdirememelerini ve benzer şikayetlerini okumak kitabın en vurucu tarafıydı. Kitapta bahsi geçen ‘rokoko’laşmış gençler bizim büyüklerimizin büyükleriydi. Bu serzeniş böyle çağlar boyu gidecek sanırım.

1900’lerin henüz başlarıydı. Zamane genci Seniha sevdiği adam Faik uğruna ne düşler kurdu, geleneklerine ne kadar ters düşse de, büyüklerini karşısına aldı. Fakat Faik, Seniha’dan sadece bir borç istemesiyle bütün değerini yitirecekti. ‘Seniha; hayatında ilk defa olarak ağır, ciddi düşündü, kaldı. Hayat bir an içinde, ona, en çıplak ve en kaba haliyle görünmüştü. Bu dünyada  her şey ne bayağı, ne beyhude , ne kirliydi!.. Bu dünyada güzellik bir hayal, sezgi bir efsane, asalet ve zarafet, insanın üstünde hafif bir cilaydı. En güzel yüze bir iskelet ifadesi vermek için iki gecelik bir uykusuzluk, bir sevgiyi bir alışverişe çevirmek için birkaç paket iskambil kağıdı, en zarif bir adamı bir dilenciye dönüştürmek için üç yüz elli liralık bir borç kafiydi.’ Karaosmanoğlu, Seniha’nın zihninden geçenleri ne güzel yazmış. Kitapta öyle güzel işlenmiş ki karakter, ona ne aşk, ne para, ne bilgi, ne de çevresinde alışagelmiş hiç bir şey yetemiyordu. Seniha içimizden biriydi. Sert ve çıkışlı biri olsa da kitabı okurken zaman zaman onunla aynı hisleri paylaştığınızı anlıyorsunuz.

217 sayfalık bu kitapta kendinize dair bir şeyler bulacağınızı hissedebiliyorum.